نحوه خاموت گذاری در فونداسیون و ستون

در سازه های بتنی، هر میلگرد و جزئی از آرماتوربندی نقش ویژه ای در تأمین مقاومت، دوام و پایداری ساختمان دارد. در این میان، خاموت یکی از مهم ترین اجزایی است که در نگاه اول شاید ساده به نظر برسد، اما در عمل نقشی حیاتی در استحکام فونداسیون و ستون ها ایفا می کند. اجرای صحیح خاموت گذاری نه تنها از بروز شکست های برشی و پیچشی جلوگیری می کند، بلکه مانع از کمانش میلگردهای طولی و تغییر شکل های ناخواسته در هنگام بارگذاری می شود.

اهمیت خاموت در سازه های بتنی

خاموت ها به منزله ستون فقرات پنهان سازه های بتنی عمل می کنند. آن ها در برابر نیروهای برشی و پیچشی مقاومت ایجاد کرده و موجب توزیع یکنواخت تنش در بتن می شوند. بدون وجود خاموت ها، میلگردهای طولی در برابر نیروهای جانبی و ضربه ای بسیار آسیب پذیر خواهند بود. اهمیت خاموت زمانی بیشتر نمایان می شود که سازه در معرض زلزله یا بارهای غیرمتعارف قرار گیرد؛ زیرا در این شرایط، خاموت ها از گسترش ترک های برشی جلوگیری کرده و پایداری کلی سازه را تضمین می کنند.

هدف از اجرای صحیح خاموت گذاری

هدف اصلی از اجرای دقیق خاموت گذاری، تأمین ایمنی، دوام و عملکرد مطلوب سازه است. خاموت های اجراشده طبق ضوابط آیین نامه ای، از تمرکز تنش جلوگیری کرده و باعث یکپارچگی بتن و میلگردها می شوند. همچنین اجرای اصولی خاموت گذاری موجب کاهش هزینه های تعمیر و نگهداری در آینده و افزایش عمر مفید سازه خواهد شد.

آگاهی از قیمت آهن به مهندسان و پیمانکاران کمک می کند تا هزینه اجرای فونداسیون و خاموت گذاری را به صورت دقیق تر برآورد کنند.

خاموت گذاری در فونداسیون

انواع فونداسیون و محل استفاده از خاموت ها

در فونداسیون های نواری، گسترده، منفرد یا شمعی، میزان و نوع استفاده از خاموت ها متفاوت است. در فونداسیون های عمیق یا با بار متمرکز زیاد، خاموت ها عمدتاً در اطراف میلگردهای طولی پای ستون ها قرار می گیرند تا از تمرکز تنش جلوگیری شود. در پی های گسترده، معمولاً از خاموت های بسته با فواصل یکنواخت استفاده می شود تا شبکه میلگردها پایدار بماند.

اصول و ضوابط کلی خاموت گذاری در پی

طبق آیین نامه آبا، خاموت ها باید به نحوی بسته شوند که فاصله میان میلگردهای طولی ثابت و یکنواخت بماند. همچنین در محل هایی که نیروی برشی زیاد است (مانند زیر ستون ها)، فواصل خاموت باید کاهش یابد. خاموت ها باید دارای قلاب انتهایی با زاویه ۱۳۵ درجه و طول حداقل ۱۰ برابر قطر میلگرد باشند تا از باز شدن در بتن جلوگیری شود.

فاصله استاندارد بین خاموت ها در فونداسیون

در فونداسیون ها معمولاً فاصله خاموت ها نباید از ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر تجاوز کند، مگر در نقاط با تنش پایین تر که این مقدار می تواند تا ۳۰ سانتی متر افزایش یابد. این فاصله باید در نزدیکی ستون ها کمتر شود تا از تمرکز نیرو جلوگیری شود.

نکات اجرایی و کنترل کیفی در زمان بستن خاموت ها

در هنگام بستن خاموت ها، رعایت ترتیب قرارگیری میلگردها، استفاده از سیم آرماتوربندی استاندارد و کنترل ابعاد دقیق قفسه آرماتور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. هر خاموت باید کاملاً عمود بر میلگردهای طولی قرار گیرد و فاصله پوشش بتنی از قالب رعایت شود تا از خوردگی در آینده جلوگیری شود.

در زمان تهیه خاموت و آرماتور برای ستون ها، بررسی به روزترین قیمت میلگرد یکی از مهم ترین مراحل برنامه ریزی مالی پروژه های بتنی است.

خاموت گذاری در ستون ها

هدف از خاموت گذاری در ستون

خاموت در ستون ها به عنوان نگهدارنده میلگردهای طولی و کنترل کننده کمانش عمل می کند. در زمان زلزله، ستون ها بیشترین تغییر شکل را تجربه می کنند؛ در نتیجه خاموت ها باید به اندازه کافی نزدیک و مقاوم باشند تا بتن اطراف میلگردها خرد نشود.

حداقل و حداکثر فواصل خاموت در ستون بر اساس آیین نامه

مطابق آیین نامه آبا، فاصله بین خاموت ها نباید از کوچک ترین مقدار بین نصف قطر مقطع ستون، شانزده برابر قطر میلگرد طولی و ۴۸ برابر قطر خاموت بیشتر باشد. در نواحی بحرانی ستون مانند نزدیکی سر و پای ستون، این فاصله باید به نصف مقدار فوق کاهش یابد.

نحوه بستن خاموت ها به میلگردهای طولی

خاموت ها باید به گونه ای بسته شوند که تمام میلگردهای طولی را در بر بگیرند و قلاب ها در جهت مخالف یکدیگر قرار گیرند تا در برابر باز شدن مقاومت بیشتری داشته باشند. استفاده از سیم های فولادی نرم برای گره زدن و کنترل هم محوری خاموت ها در ارتفاع ستون الزامی است.

اشکالات رایج در اجرای خاموت ستون و راه حل آن ها

اشتباهاتی نظیر فاصله زیاد بین خاموت ها، قلاب ناکافی یا عدم تراز دقیق می تواند موجب کاهش مقاومت ستون و بروز ترک در بتن شود. بهترین راه پیشگیری از این مشکلات، نظارت دقیق در حین آرماتوربندی، کنترل ابعاد با متر فلزی و رعایت نقشه های سازه ای است.

برای ساخت خاموت های مقاوم در فونداسیون، معمولاً از میلگرد با قطر متوسط استفاده می شود و اطلاع از قیمت میلگرد ۱۶ می تواند تأثیر مستقیمی بر برآورد هزینه ها داشته باشد.

ضوابط آیین نامه ای خاموت گذاری

آیین نامه بتن ایران (آبا)

آیین نامه آبا تأکید دارد که خاموت ها باید به شکل بسته و با زاویه قلاب ۱۳۵ درجه اجرا شوند. در مقاطع تحت فشار زیاد، فاصله خاموت باید کاهش یافته و در انتهای عضو حداقل دو خاموت در فاصله نزدیک تر نصب شود.

ضوابط مبحث نهم مقررات ملی ساختمان

مبحث نهم مقررات ملی، بر حفظ فاصله مجاز خاموت ها، نوع قلاب و حداقل تعداد در نواحی بحرانی تأکید می کند. همچنین بیان می دارد که میلگرد خاموت نباید از نوع زنگ زده یا دارای زائده سطحی باشد و باید از میلگرد با مقاومت مناسب (A2 یا A3) استفاده شود.

مقایسه با استانداردهای بین المللی (ACI, Eurocode)

در استاندارد ACI 318، الزامات سخت گیرانه تری برای مناطق لرزه خیز لحاظ شده است و فاصله خاموت در ناحیه بحرانی نباید از ۸ برابر قطر میلگرد طولی بیشتر باشد. در Eurocode نیز تأکید بر استفاده از خاموت های بسته در مناطق با خطر لرزه ای بالا است تا از فروپاشی ترد جلوگیری شود.

نکات اجرایی در خاموت گذاری در فونداسیون و ستون

روش های متداول بستن خاموت

در کارگاه ها، بستن خاموت ها معمولاً به روش دستی یا با استفاده از گیره مخصوص انجام می شود. خاموت ها باید به گونه ای بسته شوند که کاملاً محکم و بدون لغزش در جای خود قرار گیرند. استفاده از آچار آرماتوربندی برای گره زدن دقیق سیم ها توصیه می شود.

استفاده از دستگاه خاموت زن

برای پروژه های بزرگ، دستگاه خاموت زن برقی یا هیدرولیکی استفاده می شود که دقت ابعاد و زاویه ها را بالا می برد. این دستگاه ها می توانند در مدت زمان کوتاه تعداد زیادی خاموت استاندارد با ابعاد دقیق تولید کنند که باعث افزایش کیفیت و صرفه جویی در زمان می شود.

کنترل ابعاد، زاویه ها و قلاب های انتهایی

پس از ساخت خاموت ها، باید ابعاد داخلی، زاویه گوشه ها و طول قلاب ها کنترل شود. هرگونه انحراف از ابعاد نقشه می تواند در جاگذاری میلگردهای طولی مشکل ایجاد کند. همچنین قلاب ها باید در جهت مخالف قرار گرفته و از بازشدن در حین بتن ریزی جلوگیری شود.

در پروژه هایی که نیاز به تحمل نیروهای برشی بالا وجود دارد، استفاده از میلگردهای ضخیم تر توصیه می شود؛ بنابراین بررسی دقیق قیمت میلگرد ۱۸ پیش از خرید، تصمیمی هوشمندانه و اقتصادی خواهد بود.

اشتباهات رایج در خاموت گذاری در فونداسیون و ستون

فاصله زیاد بین خاموت ها

یکی از اشتباهات خطرناک، افزایش بیش ازحد فاصله بین خاموت ها است که باعث کاهش مقاومت برشی و کمانش میلگردهای طولی می شود.

استفاده از میلگرد با قطر نامناسب

در خاموت گذاری باید از میلگردهایی با قطر بین ۶ تا ۱۰ میلی متر استفاده شود. استفاده از میلگردهای نازک یا ضخیم تر از مقدار مجاز، بر توزیع تنش و چسبندگی با بتن تأثیر منفی می گذارد.

عدم رعایت پوشش بتنی مناسب

پوشش ناکافی بین خاموت و قالب بتنی، موجب خوردگی میلگردها در طول زمان می شود. رعایت حداقل ۲.۵ سانتی متر پوشش بتنی برای نواحی داخلی و ۴ سانتی متر برای نواحی در معرض رطوبت الزامی است.

سوالات متداول